18 Ocak 2011 tarihli gezi raporu

Ortak bir çalışma ile kaleme alınmıştır. Çeviri: Nermin Unlusoy

Çatalca’da mübadele alanının farklı anlamlar kazanması

Çatalca Mübadele Müzesi, eski Çatalca köyünün sınırları içindeki Kaleiçi mahallesinde yer alıyor. 1923 senesinde belediye olan bu eski köy; mübadeleye kadar Rumların iskân ettiği bir yer olması açısından önemini koruyor. Bölgede yaşayan Rum halkı, halen kendi dilini konuşan Nasliç ve Dramalı ( Kuzey Yunanistan) Müslüman halkla mübadele edilmiş. Diğer taraftan, Çatalca Rumları da daha sonradan Nea Poli adını alan Nasliç bölgesine yerleştirilmiş.

Müze 20 Aralık 2010’da; Lozan Mübadilleri Vakfı ve İstanbul 2010 ajansı üyelerinin, Çatalca Bartholomeos ekümenik patriği ve CHP’li belediye başkanının da katılımıyla kapılarını açıyor. Bu proje fikri ilk olarak 2005’te Lozan Mübadilleri Vakfı ve belediye başkanının ortaklaşa bir kararıyla doğmuş. Daha sonra projenin hayata geçirilmesi için izni alan ve müze binasının restorasyonunun hızlandırmasını sağlayan İstanbul 2010 ajansının desteği alınmış. Eski bir Rum tavernası olan bu müze binası, mübadeleden sonra Ziraat bankası şubesine dönüştürülürmüş. Aynı zamanda eski bir dikim atölyesi de olan bu binanın sahibi, müzeye 30 yıllık bir kira sözleşmesi ile ayrıcalık tanımış.

Mübadele müzesi, aynı zamanda mübadelenin gerçekleştiği farklı bölgeleri ve mübadil ailelerden vasiyetle bırakılmış kişisel eşyaların da sunulduğu bölgesel ve aile öyküler ile düzenlenmiş. Daha fazla kişisel eşya toplayabilmek için, vakıf internet forumları ve ortak iletişim ağlarıyla bir bağış çağrısında bulunmuş. Yunanistan’da gelen ve Çatalca’da yaşayan mübadillerden de aynı şekilde ricada bulunulmuş. Ama bu yüzdendir ki müzenin açılışından itibaren bağışlar gelmeye başlamış. Bugün müzede sergilenen eşyalar özellikle okumuş ve müslüman ailelerden gelmiş. ( fotoğrafçı, eğitimci, müzisyen ). Gittikçe artan yen bağış alınımlarıyla, koleksiyon Rum ailelerin bağışlarıyla da tamamlanmış olacak.

Serginin temel prensibine ise; bir bölgeyi aile portrelerini tüm kişisellikleriyle vitrine koyarak sunmak. Örnek başlık olarak; 1923’te Serez’de, 1930’da İstanbul’da fotoğraflanan Mehmet Remzi Yeruşan ailesi Serez bölgesi mübadillerinin güzergâhını resmediyor. Buna paralel olarak, askeri dekorasyon, sandık, nakış işlemeler ve fildişi mutfak eşyaları da sosyal ve kültürel ayrım unsurlarını oluşturuyor.

Atatürk Panosu

Zemin katta,  büyük bir Gazi Mustafa Kemal Atatürk panosu diğer tüm mübadillere benzer bir şekilde sunuluyor. Rehberimize göre, Atatürk’ün annesi Selanik’ten mübadele zamanında gelmiş. Bu hikâye ve diğer tüm mübadillerin portresi arasındaki benzerlik mübadele tarihine ulusal bir anlatı olarak kaydedilmiş. Lozan Antlaşması mübadilleri de kendilerini aynı şekilde ulusal kahramanlarla özdeşleştirebilir.

Müzenin dışında, Çatalca tarihini, mübadilleri ve binayı gösteren beş adet pano bölgedeki yerel belleği ortaya koyuyor. Sergi alanı böylece çevre mahalleye açılıyor. « Mübadele » terimine geniş bir anlam yüklenmesi; müzenin dışındaki duvarlarda ve  « Lozan mübadilleri meydanı » adını alan eski Naim Aytekin meydanında, belediyenin bir “müze mahallesi”  yaratma niyetini gösteriyor. Bu müzeleştirilmiş bölge, kutsal bölge ziyareti gibi bir turizm için kaçınılmaz bir yer haline dönüştürülmeli. Lozan Mübadilleri Vakfı tarafından oluşturulan proje, belediye başkanının verdiği destek politik ve ekonomik gerekçelerden bağımsız değil; böylelikle Çatalca’nın tarihi turistik faaliyetleri geliştirici kalıcı bir kaynak haline gelmiş oluyor.

Bu dinamik, tarihi miras altındaki 35 ahşap evi içine alan bir yenileştirme projesini beraberinde getirmiş. Çalışmalar, müzenin oluşturulmasıyla birlikte merkezden çevreye doğru yan binalara da yayılmış,  Bizans döneminden kalan yüksek duvarlara kadar uzanması da olası gözüküyor. Belediye ise, müzenin oluşturulmasının, yerli halkın yararına olacak finansman sağlamada bir umut olarak görüyor.

Photo: Mübadele alanı başka bir anlam mı kazanıyor? Bir tarafta, meydan ve kültür evi diğer tarafta sokağa yayılan sergi

Mahallenin müzeyle birlikte aldığı yeni form, ona kırsal bir hava veren, roman halkı tarafından nitelendirilen kentsel bir dokuya aracılık ediyor. Belediye öncelikle mahalle sakinlerinin müzeyi sahiplenişinden bahsediyor. Öyle gözüküyor ki, bu daha çok belediye başkanının bu müze projesi yoluyla mahalleyi sahiplenmesi anlamında önemli. Bu mahallede kentsel anlamda her ne varsa tamamıyla değişim halinde. İstanbul’u içine alan emlak çılgınlığı, Tem karayolunun üzerinde yer alan ve Silivri’de proje halinde olan üçüncü havalimanına yakınlığı ile göze çarpan Çatalca’nın bu küçük kesimine kadar uzanacağa benziyor.

Photo: Yenilenmiş bir ev ve ona sırtını dayanan bitap durumdaki ahşap evin karşıtlığı

Photo: Müzenin aşağı tarafındaki Topuklu Meydanı’nda bir kadın halı yıkıyor

Photo :Yol üzerinde bir afiş ; Erguvankent : Geleceğin İstanbul’unda Buluşalım..

Photo : Yerel halkın tepkisini gösteren, müzenin gerçekliğe uygunluğunu üzerine bir grafiti

Photo : 2007 yılında yayımlanan, belediyeden kimselerin hiç haberi olmadığı,Çatalca mübadele anıları kitabı

 

---

---